Le jour d’Armistice

OOKikKOOK, januari 2023

In Frankrijk kom je in iedere stad, dorpje of gehucht wel een monument, gedenkteken of sculptuur tegen, ter gedachtenis aan de Eerste Wereldoorlog, ‘La Grande Guerre’ (1914-1918). Deze herdenkingsmonumenten zijn voor veel Fransen van grote emotionele betekenis, want in deze oorlog had Frankrijk alleen al zo’n 1.398.000 doden te betreuren. Meestal staan er bij de plaatselijke monumenten ook lijsten met de namen van de gesneuvelde mensen uit deze dorpen of steden. Ieder jaar op 11 november is het de nationale wapenstilstand-dag in Frankrijk die ‘Le jour d’Armistice’ of ook wel ‘Le jour de Souvenir’ genoemd wordt, dan wordt er bij de wapenstilstand van ‘La Grande Guerre’ stilgestaan. In iedere stad of dorp wordt er in de ochtend op deze dag de gevallenen van deze oorlog herdacht. Er worden dan, door speciale commissies, oud-strijders en familieleden van de gesneuvelden, verse bloemen, kransen en Franse vlaggen geplaatst bij de monumenten. Na deze plechtigheid wordt er meestal nog gezamenlijk, voordat ze aan tafel gaan voor het ‘repas’ (de maaltijd), een aperitief op de wapenstilstand gedronken. Ook in Parijs wordt, traditioneel op deze dag, onder de ‘Arc de Triomphe’, een krans gelegd op het graf van de onbekende soldaat.

Er zijn in Frankrijk ook heel veel monumentale beeldhouwwerken, die geen betrekking hebben op de Eerste-, of Tweede Wereldoorlog. Deze laten diverse andere personen of zaken zien van o.a. koningen, edelen, kerkelijke leiders, heiligen, helden, politici, intellectuelen en andere gebeurtenissen of bijzonderheden. Deze sculpturen vertegenwoordigen ieder voor zich wel een stukje cultureel erfgoed. De laatste jaren komt er echter wel heel wat commentaar op bepaalde standbeelden, vooral die met complexe historische schaduwkanten, welke bij veel mensen negatieve reacties losmaken. Er verschijnen ook steeds meer artikelen en ingezonden brieven over dit soort discutabele monumentale standbeelden en afbeeldingen, waarvan de meningen over elkaar buitelen. Het is evident dat ons huidige wereldbeeld en de opvattingen over mensenrechten, gelijkheid en economie niet zonder meer verenigbaar zijn met het wereldbeeld en de opvattingen van toen. Ogen van nu kijken anders naar toen. Men zou daarover verhitte discussies kunnen voeren, want de één vindt dat je deze monumentale beelden vanwege de nationale historie moet laten staan. Anderen vinden dat er dan wel een gedegen uitleg bij moet worden gegeven. Weer ander stellen voor om alle ‘foute’ exemplaren te verzamelen in een speciaal daarvoor ingericht museum of themapark en er is ook een groep die alle ‘foute’ beelden wil laten weghalen.

Maar zet deze meningen eens opzij en ga de standbeelden nu eens met artistieke ogen bekijken, dan kan men daarover ook weer andere discussies voeren. De één vindt een bepaald beeld heel uitzonderlijk en mooi, terwijl een ander het foeilelijk vindt en er helemaal niets in ziet. Hier in Frankrijk kom je heel veel prachtige sculpturen tegen, maar ook minder fraaie exemplaren, bijvoorbeeld van strenge personen die ons doordringend aanstaren. Van dreigende ridders te paard met opgeheven zwaarden. Van mensen of monsters die personen vertrappen of doorboren met allerlei scherpe wapens. Afbeeldingen van enge figuren of beesten die boven op kerktorens en randen van hoge, steile muren staan te balanceren. Schrikbarende standbeelden van generaals die manschappen het gevecht in sturen. Van erbarmelijk lijdende en stervende soldaten op het slagveld of van wenende moeders, die afscheid nemen van hun mannen en zonen enz. De meeste mensen moeten er niet aan denken om zo’n standbeeld voor hun eigen deur te hebben staan. Het liefst willen ze die grote, dreigende, enge en devote figuren meteen van hun sokkels trekken, in stukken slaan of omsmelten en dan vooral de afbeeldingen van discutabele voorvallen en foute personen. Zou men dan alleen de figuren laten staan die een ode aan de gemeenschap uitbeelden en niet aan een bepaald ego, dan ben ik bang dat er helaas maar heel weinig beelden zullen overblijven. Hoe zou men nu in de toekomst, op een verantwoorde en integere manier, om moeten gaan met deze historische standbeelden en met het plaatsen van eventuele nieuwe monumenten? Het antwoord hierop lijkt mij een zeer complexe en ingewikkelde zaak, een oplossing zal zeker nog lang op zich laten wachten. In Frankrijk zullen we dus in de toekomst al deze monumenten voorlopig nog wel blijven tegenkomen en ook kunnen bekijken en ons dan verwonderen en verbazen over al die bijzondere afbeeldingen.

Hoe dan ook moeten we wel proberen om dan zeker even stil te blijven staan bij de monumenten van ‘La Grande Guerre’. Vooral omdat al ruim 100 jaar tijdens ‘Le jour d'Armistice’, er de moeite voor wordt genomen, om de slachtoffers te herdenken, de monumenten hiervoor te verzorgen en op te fleuren met verse bloemen, lauwerkransen en de Franse driekleur en dat verdient dan zeker een moment van respect en aandacht van ons.

Met de groeten van Paul